Ναός τnς Αφαίας
Κείµενο φωτογραφίες Έλενα Πετρή
Η παράδοση: Ο Παυσανίας έχει αφήσει μερι κές πληροφορίες για την Αφαία, η οποία προήλθε από κάποιες παραδόσεις της Κρήτης. Ο Δίας και η Κάρμη είχαν μια κόρη που ονομάζονταν Βριτόμαρτις. Εκείνη αγαπούσε το κυνή γι και γι' αυτό τον λόγο η Θεά Αρτέμιδα της έδειχνε ιδιαίτερη προτίμηση. Αλλά ο Μίνωας την ερωτεύθηκε κι ενώ εκείνη προσπαθούσε να ξεφύγει πήδηξε στη θάλασσα και πιάστηκε στα δίχτυα ενός ψαρά που την περιμάζεψε στο καράβι του. Έπειτα ένας από τους ναύτες την ερωτεύθηκε. Εκείνη προσπάθησε να δραπετεύσει ξανά, πήδηξε μέσα στη θάλασσα και κολύμπησε μέχρι την Αίγινα. Αμέσως πήρε το δρόμο προς τα βορειοανατολικά όπου υπήρχε το άλσος του νησιού. Οι ναύτες την παρακολουθούσαν που χάνο νταν σιγά σιγά και γι' αυτό το λόγο την ονόμασαν Αφαία = Άφαντη (εξαφανίζομαι), και από ότι μας λέει η παράδοση, εκείνη κρύφτηκε σε ένα σπήλαιο στον περίβολο του αρχαϊκού ναού. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν εκεί το 1901, πολλά ευρήματα της Μυκηνοϊκής εποχής ήρθαν στο φως. Έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι κάτοι κοι αυτής της περιοχής λάτρευαν αυτή τη θεότητα από την προϊστορική εποχή. Οι Κρήτες αποκαλούσαν την Αφαία "Δίκτυννα".
Αφαία και Αθηνά: Πρωτίστως υπέθεταν πως ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά λόγω της μορφής της που δέσποζε στα αετώματα. Κατά τις ανασκαφές που πραγματοποίησε ο αρχαιολόγος Furtwangler το 1911, ανακάλυψε στα ευρήματα του αρχαϊκού Ναού μια επιγραφή όπου ανάφερε ότι ο ''οί κος" ήταν αφιερωμένος στην Θεά Άφα και θεμελιώ θηκε την εποχή που ήταν ιερέας ο Κλεοίτας. Η επι γραφή εκτίθεται στο μουσείο της Αίγινας. Η Αθηνά προστέθηκε μόλις στον δεύτερο και τελευταίο Ναό το 500 π.α.χ.χ., σαν μια μεγαλοπρεπής σύνοικος.
Ο Ναός: Ο πρώτος ναός, αφιερωμένος στην Θεά Άφα, ήταν χτισμένος πάνω σε ύψωμα από τον οποί ον σώζονται μόνο ίχνη θεμελίωσης. Αρχικά, ξεκίνη σε σαν ένα ανοιχτό μέρος λατρείας με ένα βωμό και κάποια στιγμή τον 6ο αιώνα π.αχ.χ. χτίστηκε ο ναός. Σε αυτή την περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Αγία Μαρίνα υπήρχε μια αποικία από ψαράδες, έτσι είναι πολύ πιθανόν, η λατρεία της Αφαίας να είχε ξεκινήσει από αυτή την ιδιαίτερη αποικία. Σύμφωνα με την παράδοση η νύμφη Αφαία σχετίζονταν με τους ψαράδες και τη θάλασσα, από όπου αυτή είχε έρθει και διάλεξε αυτό από όλα τα μέρη του νησιού για εγκατάσταση. Τα παλιότερα ερείπια χρονολογούνται από τον 8ο αι π.α.χ.χ. και δείχνουν να είναι συγκρο τημένα από σχεδόν ακατέργαστες στρώσεις από πέτρες. Τα θεμέλια ενός κτίσματος αποτελούμενου από μια σειρά δωματίων έχουν επίσης βρεθεί. Το κτίσμα πιθανόν να στέγαζε διοικητικές υπηρεσίες. Τον 7ο αιώνα π.α.χ.χ. το πέτρινο περιβάλλον του ιερού δεν άλλαξε. Τα υπολείμματα του πρώτου Πρόπυλου (πύλη) από το 600 π.α.χ.χ δείχνει ότι υπήρχε εκεί ένας τείχος που περιέκλειε μόνο την πιο ανυψωμένη βορινή πλευρά. Η είσοδος και το κτίσμα δίπλα του είχε χτιστεί από ορθογώνιες πέτρινες πλάκες που εί χαν σχηματίσει την βάση για υψηλά τείχη φτιαγμένα από πλίθρες. Στην αρχή του 6ου αιώνα π.α.χ.χ. έγι ναν αρκετές ανακαινίσεις. Η θέση προεκτάθηκε τό σο όσο να απλωθούν τα εξωτερικά όρια των βράχων από τα δυτικά και το Ιερό έφτασε στο ίδιο επίπεδο αργότερα, όταν οι Αιγινήτες έφεραν περισσότερα λάφυρα και κατασκεύασαν εκεί έναν διάδρομο.
Ένα τείχος ανεγέρθη από πέτρινα υπολείμματα ορίζοντας τα όρια της νέας περιοχής από τον έναν βράχο στα βόρεια μέχρι τον άλλον στα νότια έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα μεγάλο τόξο. Ο πρώτος μνημειακός πέτρινος ναός κατασκευάστηκε προς τιμήν της Θεάς Αφαίας. Είναι πιθανόν να υπήρχαν κο λώνες τριγύρω του, αλλά επίσης και στο εσωτερικό και στην πρόσοψη. Το μισό από το πίσω μέρος του ναού επικοινωνούσε προς τη δυτική πλαγιά και τα υπολείμματα σχηματίζουν ένα βάθρο, έτσι μια προέ κταση του Ιερού είχε κατασκευαστεί. Αυτός ο ναός, κατασκευάστηκε σύμφωνα με τον Δωρικό ρυθμό, είχε πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον δεύτερο και τελευταίο ναό της Αφαίας. Προ της ανατολικής πρόσοψης ο πέτρινος ναός είχε έναν επιμήκη μεγενθυμένο τρίτο βωμό (50 αιώνα π.α.χ.χ) τοποθετημένο παράλληλα κατά μήκος του άξονα του ναού με λιθόστρωτο προαύλιο περίπου στο ίδιο σημείο όπου ο δεύτερος βωμός του 600 π.α.χ.χ υπήρχε. Οι βράχοι που υπήρχαν μεταξύ του ναού και του βωμού σχημάτιζαν μια οριζόντια λιθόστρωτη επίστρωση η οποία χρησιμοποιούνταν για διάφορες τελετές. Κάποια στιγμή μετά την ανα κατασκευή του Ιερού από την ανέγερση του πρώτου Βραχο-ιερού κα τασκευάστηκε η κολώνα που στήριζε την μαρμάρινη Σφίγγα. Η κολώνα ήταν η υψηλότερη κατασκευή στην περιοχή και το ύψος της υπερέβαινε ακόμα και αυτό από τον τελευταίο ναό της Αφαίας και αυτό ήταν ακρι βώς που συμβόλιζε η κολώνα. Αυτή έστεκε εκεί, σαν να έδειχνε προς τον ουρανό, ωθούσε το φτερωτό δημιούργημα, ένα είδος φύλακα αγγέλου του ναού, όπως ακριβώς και στον ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς.
Το άγαλμα της Αφαίας, πιθανόν μια αρχαϊκή τεχνοτροπία, φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο ήταν κατασκευασμένο πάνω σε μια ξύλινη βάση. Το βάθρο από μόνο του δεν έχει διασωθεί και μόνο τα υπολείμματα του έχουν βρεθεί. Τέσσερις τετραγωνισμένες οπές στο πάτωμα του σηκού αποδεικνύει την ύπαρξη παλαιών δικτυωτών σιδεροκατασκευών. Ακόμα, μια επιγραφή που ανήκει στον ναό ανακαλύφτηκε το 1811 στον Πρόναο που μιλούσε περί "των δικτυωτών σιδεροκατασκευών γύρω από το άγα λμα". Κάποιος μπορεί να φανταστεί ολόκληρο το άγαλμα από τη γνήσια μαρμαρογλυπτική της ακρολιθικής τεχνικής η οποία βρίσκεται στο Εθνι κό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών. Το χέρι, απαράμιλλο, χωρίς υπολείμματα διάβρωσης, προσαρτημένο στον κορμό και συνδεμένο στην θήκη από μια μπρούτζινη πανοπλία που βρέθηκε μέσα στα πλαίσια των συντριμμιών του ναού.
Το απλό ασβεστολιθικό βάθρο ανακαλύφθηκε από την πρώτη τοπογραφική επιθεώρηση η οποία έγινε, το οποίο ήταν στο τέλος του σηκού, συνόδευε ένα βαθύ τετραγωνικό άνοιγμα που εξυπηρετούσε για να συγκρατεί στέρεα ξύλινα στηρίγματα απαραίτητα για το φτιάξιμο ξύλινων αγαλμάτων. Το μέγεθος του μικρού αγάλματος μπορεί με δυσκολία να διακριθεί στο πίσω μέρος του σηκού, κοντά σε μια μικρή ξύλινη πόρτα. Στο κοκκινωπό τμήμα του τείχους υπήρχε ένα ράφι που πιθανόν χρησιμοποιούνταν για πολύ μεγάλες αναθηματικές προσφορές ίσως για ένα πέτρινο ανάγλυφο ή για ένα μπρούτζινο κεφάλι Γοργούς με φιλντισένια μάτια.
Το 510π.α.χ.χ., μια μεγάλη πυρκαγιά πιθανόν από κεραυνό κατέστρεψε την στέγη του πρώ του ναού σχεδόν ολοκληρωτικά γι' αυτό οι Αιγινήτες αποφάσι σαν να τον καταστρέψουν. Όσα αγάλματα σώθηκαν στήθηκαν στον περίβολο του ναού ενώ όσα καταστράφηκαν τάφηκαν κατά την συνήθεια των αρχαίων και ο Μεγάλος Βωμός σιγά σιγά κατα κρημνίσθηκε. Ο νέος ναός που χτίστηκε ακριβώς εκεί που βρί σκονταν ο παλιός, θα έπρέπει να ανεγερθεί πάνω σε μια μοναδική πλατφόρμα και τα όρια του ιερού να εκτείνονταν τόσο μακριά όσο μια κατάλληλη απόσταση γύρω από τον ναό στη δεξιά γωνία. Αξιοσημείωτη περιοχή προστέ θηκε στα βορειοδυτικά και δυτι κά του ναού.
Επίσης, οι επιμήκης άξονες του ναού και του ιερού θα συνέ πιπταν και αυτή η αξονική συμ μετρία θα έπρεπε να υπολογίσει το βωμό που ήταν κατασκευα σμένος πάνω στον ανατολικό προστατευτικό άξονα του ναού. Φυσικά, τέτοιος σχεδιασμός συνέθετε περισσότερη αποσαφήνιση και υψομετρική εργασία στα βόρεια, δυτικά και νότια του ναού. Δεδομένου ότι ο βράχος ήταν ανοιχτός μόνο προς το βορρά πάνω από το επίπεδο του Ιερού, αν και από κει υπήρχε μια ελαφριά κλίση προς τα βόρεια, το ιερό μέρος θα έπρεπε να ενι σχυθεί προς τις ανατολικές και νοτιοανατολικές πλευρές.
Τα ανατολικά όρια του ιερού δεν ήταν σε συμφωνία με την αξονική συμμετρία του ναού, του ιερού και του βωμού. Ένα νέο διαδοχικό υποστύλωμα που ανεγέρθη σε αυτό το σημείο, ακολούθησε την επικλινής άκρη του βράχου. Ετσι το βούλιαγμα που παρουσίαζε ο βράχος εξαφανίστηκε και την ίδια στι γμή προστέθηκε περισσότερος χώρος στο Ιερό. Σε αυτό το ισχυρό υπόστρωμα κατασκευάστηκε, σαν να ήταν ένα συμπλήρωμα, ο Περίβολος, ο κυκλικός τοί χος που περιέκλειε ολόκληρη την ιερή τοποθεσία. Ο Περίβολος φτιάχτηκε πάνω σε μια πέτρινη βάση από μικρότερα τμήματα που υποστήριζε κεραμίδια που είχαν στεγνώσει από τον αέρα, αν και η κορυφή καλύπτονταν με ψημένα κεραμίδια.
Λίγο πιο μακριά από τον ανηφορικό ανατολικό διάδρομο, πάνω στην υπερυψωμένη βραχώδεις επι φάνεια, υπήρχε ένα κτίριο που χρησίμευε σαν ένας χώρος των εργασιών των ιερέων, των διοικητικών επι μελητών του ναού και των συναδέλφων τους. Όταν ο ναός χτίστηκε αυτός ο διάδρομος ήταν ανάμεσα στο Ιερό, μέσα στον Περίβολο. Μια απλή προσθήκη έγινε στο κτίριο με την κάθε πόρτα να χρησιμεύει σαν λουτρό. Αυτό περιείχε τρία σταθεροχτισμένα καθιστά λουτρά, ένα χτιστό νιπτήρα και μια πέτρινη λεκάνη. Αυτή η πέτρινη λεκάνη που βρέθηκε στα ερείπια ενός μικρού λουτρού στο Αμφιπόλειο και την έκλεψαν λίγο καιρό αργότερα, εκσκάφτηκε το 1911. Ο πρόναος, ο οποίος ήταν χτισμένος πάνω σε παραλληλεπίπεδη πέτρα, είχε και στην μία και στην άλλη είσοδο μια ανοιχτή πόρτα με ένα ζευγάρι από οκταγωνικές κολώνες. Γύρω τους τα υποστηρίγματα ήταν φτιαγμένα από ξύλο. Το κέντρο της οροφής ήταν διακοσμημένο με ένα όμορφο ακρωτήριο που έμοιαζε με ανθέμιο. Το μεγάλο πέτρινο ανθέμιο της εισόδου ήταν σε αρμονία με την επικλινής επιφάνεια της στέγης. Αυτό το ανθέμιο εκτίθεται στο μουσείο της Αίγινας. Πρόναος, του οποίου το πάτωμα ήταν κόκκινο, ήταν ένας τόπος λατρείας. Αφού διέσχιζαν αυτό το επίπεδο οι λατρευτές ανέβαιναν 4 σκαλιά και έφταναν στην μεγάλη πλατεία του ναού που ήταν ο βωμός, κοντά στα ανατολικά όρια του ναού. Μπροστά από το ναό υπήρχε μια ορθογώνια λιθόστρωτη πλατφόρμα με μεγάλες πλάκες, που καθόριζαν τις τελετουργικές δραστηριότητες. Ένας λιθόστρωτος δρόμος ξεκινούσε από την πλατφόρμα και οδηγούσε στο κέντρο από μπροστά από τον ναό. Συνεπώς, ο ναός, ο δρόμος και ο βωμός συγκροτούσαν μια στε νή ενότητα.
Στην δυτική άκρη από την πλατφόρμα του βωμού υπήρχαν 4 βάθρα, τα οποία πιθανόν να χρησιμο ποιούνταν σαν βάσεις για αγάλματα. Νότια και βόρια από τον βωμό υπήρχαν δυο μεγάλα δωμάτια όπου διάφορες αναθηματικές προσφορές και σύνολο από μαρμάρινες μορφές κρατούνταν. Οι τελευταίες ήταν πιθανόν καθορισμένες για αετώματα αλλά τελικά παρέμειναν μέσα στο δωμάτιο. Ο ναός της Αφαίας, ήταν χτισμένος σε μια οριζόντια πλατφόρμα σε συ μφωνία με τα στοιχεία και τους κανόνες του Δωρικού ρυθμού. Το υλικό του κτιρίου ήταν κυρίως ασβεστόλι θος, και καθώς οι εργασίες προχωρούσαν, καλύφθη κε με ένα λεπτό στρώμα επιχρίσματος στο περισσότερο μέρος. Στο Μουσείο του Μονάχου υπάρχει σε έκθεση ένα κιονόκρανο που ανήκει στο σηκό του ναού πάνω στον όποιο μπορεί κανείς ακόμα και σή μερα να δει το καλοδιατηρημένο του επίχρισμα.
Η βάση του ναού αποτελούνταν από τρία σκαλο πάτια. Τα θεμέλια ήταν περιτριγυρισμένα από τείχη και σύμφωνα με μία ή περισσότερες στρώσεις που εξαρτιόταν από τις ανωμαλίες του πετρώδους υπόβαθρου. Το επάνω στρώμα των θεμελίων κατασκευ άστηκαν οριζοντίως όσο περισσότερο ήταν δυνατό και επικοινωνούσαν με την εξωτερική επιφάνεια όσο περισσότερο χρειάζονταν για το διαβαθμισμένο υπό βαθρο του ιερού μέρους να είναι ορατό πάνω από τις μικρές ανωμαλίες ή το γρασίδι. Το τρίτο και τελευ ταίο σκαλοπάτι του υπόβαθρου ήταν ο στυλοβάτης που υποστήριζε τις κολώνες περιβάλλοντας τον ναό τριγύρω από τις τέσσερις πλευρές του. Οι διαστά σεις του στυλοβάτη ήταν 13.80 Χ 28.80 μ. Υπήρχαν 32 κολώνες στο σύνολο, από 12 στα πλάγια και από 6 μπροστά και πίσω. Οι στενές πλευρές του ναού σχημάτιζαν την πρόσοψη. Τα αετώματα και οι μετώ πες από την οροφή ήταν διακοσμημένα με γλυπτά φτιαγμένα από μάρμαρο όπως με τα δυο σύνολα αε τωμάτων, με την διακόσμηση από τα ακρωτήρια και μια μορφή που αντιπροσώπευε την Σφίγγα σε κάθε πλευρά της οροφής. Ωστόσο, ήταν η ανατολική πρό σοψη η κύρια είσοδο του ναού. Από την πρόσοψη ένας λιθόστρωτος επικλινής διάδρομος οδηγούσε πάνω στα σκαλιά.
Οι κολώνες του ναού είναι κομμένες σε κάθετες ραβδώσεις. Οι μετώπες δεν ήταν επιφανειακά κατα σκευάσματα αλλά απλά γέμιζαν τα ανοίγματα μετα ξύ των τρίγλυφων. Αυτά περισσότερα σχετίζονταν με τις επιχρισμένες ξύλινες, είτε χρωματισμένες είτε άσπρες, πλάκες. Οι μετώπες φτιάχτηκαν από πέτρα τετραγωνισμένου σχήματος, δείχνουν να είναι απών από τον ναό της Αφαίας μολονότι υπάρχουν στους Δωρικούς ναούς. Ο πρώτος ναός, ωστόσο, είχε με τώπες επιχρισμένες με άσπρο κονίαμα. Πάνω από τα τρίγλυφα υπήρχε ένα γείσο που προεξείχε γύρω από τον ναό. Το γείσο είχε στο πάνω τελείωμα ένα πλαί σιο, η βασική επιφάνεια από το οποίο καλύπτονταν με πλάκες. Από τις μπροστινές και πίσω πλευρές τα γείσα του θριγκού, κεκλιμένα και κρατημένα από ένα πλαίσιο, έφταναν πάνω στα ακρωτήρια. Μαζί με τα γείσα του θριγκού, ήταν εγκατεστημένα μέ σα στο τύμπανο του πλαισίου, που ήταν η τριγωνική πρόσοψη από το αέτωμα το οποίο είχε χωριστεί από την οροφή από ένα τείχος φτιαγμέ νο από μεγάλα οικοδομικά υλικά.
Μπροστά από το τύμπανο υπήρχε ένας στενός χώρος, ένα είδος πλαι σίου που διάφορες ομάδες γλυπτών ήταν τοποθετημένες. Η οροφή κα λύπτονταν με πλατιά κεραμίδια. Εκτός από αυτά, ωστόσο, επίσης χρησιμοποιούνταν άλλα, στενά και γερμένα στις δυο πλευρές, που χρησίμευαν για να καλύψουν τις συ νδέσεις των επίπεδων κεραμιδιών τα οποία έχουν τοποθετηθεί το ένα δίπλα στο άλλο. Τα προστατευόμε να κεραμίδια ήταν διακοσμημένα με κατακόρυφα χρωματιστά ανθέ μια έτσι ώστε να στεφανώνουν την κορυφή της οροφής σε κάθε σημείο σαν μια κορώνα.
Τα κεραμίδια ήταν φτιαγμένα από σκληρό πηλό, εκτός από αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για την πρώτη σειρά της άκρης της οροφής του ναού και από όλες τις τέσσερις πλευρές, οι οποίες ήταν φτιαγμέ νες από μάρμαρο. Αυτό θα έδινε στην οροφή του ναού ιδιαίτερη λαμπρότητα. Τα μαρμάρινα κερα μίδια ήταν κυρτωμένα προς την πλευρά των αετωμάτων έτσι ώστε να επιτρέπουν στο νερό της βροχής να πέφτει στο έδαφος. Συνε πώς πάνω στις προσόψεις, πάνω στα κομψά γείσα του θριγκού των αετωμάτων ήταν σχηματισμένη μια ζώνη, σαν μια πλατιά φουσκωμένη λωρίδα φτιαγμένη από μάρμαρο. Τα μαρμάρινα κεραμίδια των τεσ σάρων γωνιών της οροφής ήταν φτιαγμένα με ακρίβεια σε τετραγω νισμένα βάθρα για να υποστηρίζουν κάθε ένα από τα ακρωτήρια. Αυτές οι τέσσερις μορφές ήταν επίσης φτιαγμένες από μάρμαρο. Πάνω στο εξωτερικό υπήρχαν τέσσερις κεφαλές λεόντων τοποθετημένες στη βάση τους. Το βροχόνερο έρεε από τη ζώνη και χύνονταν από το ανοιχτό στόμα τους. Στο ακρωτήριο της οροφής πάνω από τα δυο αετώματα στέκονταν ένα επιβλητικό ανθέμιο με δυο διακλαδώσεις από όπου σπείρες από τρία φύλλα φοίνικα ξεκινούσαν. Ο ναός, συμπεριλαμβανομένου και των ακρωτηρίων της ανατολικής πλευράς της οροφής, ήταν 12,4 μ ψηλότερα από την βάση τους.
Πίσω από το δυτικό ακρωτήριο υπήρχε ένα ανάγλυφο. Από την χαμηλότερη στρογγυλή προεξοχή των κολώνων το πάτωμα ήταν καλυμμένο με σκληρές πλάκες και οι τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι από ξύλινα δοκάρια και σανίδια. Ήταν δύσκολο να μετακινηθείς σε αυτή την περιοχή λόγο των ξύλινων χωρισμάτων με τα φραγμένα παράθυρα τα οποία έφταναν μέχρι τα υποστυλώματα. Τα αετώματα από το βωμό πρέπει να κατασκευάστηκαν πρώτα. Μετά, το δυτικό αέτωμα και τελευταίο το ανατολικό αέτωμα.
Κοντά στο ακρωτήριο της οροφής του συμπληρωμένου ναού υπήρχαν αναπαραστάσεις από φυτά έχοντας και στις δυο πλευρές του γυναικείες φιγούρες. Υπήρχε επίσης και ένα δεύτερο ακρωτήριο κατασκευασμένο με την ίδια μέθοδο αλλά χωρίς τις φιγούρες. Αυτό το ακρωτήριο ανακαλύφθηκε μπροστά από την ανατολική πρόσοψη του ναού. Το γεγονός ότι αυτό το ακρωτήριο καθώς επίσης η αντιστοιχία ενός από τα ανατολικά αετώματα, είχαν ένα μεγάλο άνθος σαν ένα διάδημα μας κάνει να σκεφτούμε ότι αυτό πραγματικά προκαθορίζονταν για την κεντρική πρόσοψη του ναού, η οποία ήταν η ανατολική πύλη. Τα γλυπτά που βρέθηκαν κοντά στο βωμό, καθώς επίσης και το ακρωτήριο που αναφέρθηκε παραπάνω υποθέτουμε ότι ήταν διακο σμητικά του ναού.
Μια σειρά από γλυπτές αναπαραστάσεις της πρό σοψης του ναού ήταν εκτεθειμένα έτσι ώστε άλλα θα χρησιμοποιήθηκαν στην θέση τους. Τα γλυπτά, καθώς αυτά ανήκαν στην Θεά, τοποθετήθηκαν τελι κά μπροστά από τον ναό της. Τα αετώματα ήταν γε μάτα από σκηνές που αφορούσαν την πολιορκία, την άμυνα και άλωση της Τροίας. Οι θεϊκοί πρόγονοι των Αιγινητών αριστοκρατών έχουν δοξαστεί σε δυο μυθικές εκστρατείες, οι οποίες, εντούτοις, οδήγησαν την πόλη τους στην καταστροφή. Οι αναπαραστά σεις του ανατολικού αετώματος σχετίζονταν με την πρώτη εκστρατεία όπου ο Τελαμώνας, εγγονός του Διός, μαζί με τον Ηρακλή είχαν φτιαχτεί. Στο δυτικό αέτωμα η δεύτερη εκστρατεία οδηγούμενη από τον Αίαντα αναπαριστάνονταν.
Ο ποιητής Πίνδαρος επαινεί στους ύμνους του την λατρεία της Αφαίας στον καιρό της κορύφωσής της, τη διπλή ηρωική περιπέτεια κα τη μαχητική αρετή των προγόνων που αποδεικνύονται στις εκστρατείες τους. Στον ναό δόθηκε ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια στην διπλή παράσταση του ενός από τα δυο αυτά θέ ματα στο ανατολικό αέτωμα και στο δυτικό αέτωμα όπου η Αθηνά στέκονταν στη μέση σαν μια προστά τιδα των Αιγινητών. Οι Αιγινήτες ήρωες του Τρωικού πολέμου καλέστηκαν να εκπληρώσουν ένα διπλό καθήκον. Με άλλα λόγια, για να γίνουν ένα καλό παράδειγμα για την σημερινή εποχή και να προστα τεύσουν τον θεσμό της ολιγαρχίας από τον κίνδυνο της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Τα γλυπτά των αετωμά των του ναού της Αφαίας που αποτελούν δείγματα της τελειότητας της Αιγινήτικης πλαστικής τέχνης, βρίσκονται σήμερα και κοσμούν την γλυπτοθήκη του Μονάχου. Οι "φιλέλληνες" αρχαιολόγοι, Χάλερ, Λίνκ, Φόστερ και Κόκελερ, αφού επισκέφτηκαν το νησί και έκαναν ανασκαφές στο vαό της Αφαίας, βρήκαν τα αγάλματα και τον Απρίλιο του 1811 τα φυγάδευσαν. Στην αρχή τα πήγαν στην Αθήνα και κατόπιν στην Ζάκυνθο όπου τα δημοπράτησαν. Στη δημοπρασία πλειοδότησε ο Λουδοβίκος βασιλιάς της Βαυαρίας. Κι έτσι από τότε τα γλυπτά των αετωμάτων του ναού, στολίζουν τη γλυπτοθήκη του Μονάχου, που λέγεται ότι οικοδομήθηκε για τη φύλαξή τους και μόνο. Η εφημερίδα "Καθημερινή", σε άρθρο της (22.3.2000), γράφει: 'Ή γλυπτοθήκη του Μονάχου, που κρατεί σαν κόρη οφθαλμού τους Αιγινήτες της, ... αποφάσισε να δωρίσει πιστά αντίγραφά τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αίγινας ... " ... ωστόσο, για την επιστροφή των γνήσιων γλυπτών δεν γίνεται λόγος από κανέναν ..
Τα τρία χωρίσματα στο μπροστινό του ναού είχαν δυο πόρτες που ήταν ανοιχτές και κλειστές ανάλο γα την περίπτωση διαφόρων τελετών. Οι εξωτερικές διαστάσεις των τοίχων του ναού ήταν 8 Χ 25 μ, ήταν ανεγειρόμενοι πάνω σε μια βάση σχηματισμένη από μεγάλες κάθετες τετραγωνισμένες πέτρες καλυμμέ νες με ένα συμμετρικό στρώμα από παραλληλεπίπε δα. Ανατολικά και δυτικά των τοίχων προεξείχε έτσι ώστε να σχηματίζει δυο πρόσθετους διαδρόμους, οι οποίοι είχαν ένα ζευγάρι από κίονες στην ανοιχτή τους πλευρά.
Ο χαμηλότερος ανατολικός διάδρομος ήταν ο Πρό ναος , ο οποίος περιβάλλονταν από δυο κίονες. Κάθε κίονας από τον Πρόναο, καθώς επίσης και οι εξωτερι κοί κίονες, είχαν ένα επιστύλιο και μια ζωφόρο από τρίγλυφα και μετώπες. Το έδαφος του Πρόναου ήταν καλυμμένο με σκληρές πέτρινες πλάκες διακοσμημέ νες με κόκκινο δάπεδο. Κατά το άνοιγμα της βαριάς ξύλινης πόρτας με τα μπρούντζινα ενισχυμένα φύλ λα κάποιος μπορούσε να δει το κεντρικό τμήμα του σηκού του ναού. Δεν είχε παράθυρα και ήταν συνε χώς φωτισμένος με μικρές λάμπες λαδιού. Τα διά φορα χρώματα των αρχιτεκτονικών λεπτομερειών και οι τοίχοι έλαμπαν στο φως της λάμπας. Ο σηκός δεν ήταν ένα επαρκής δωμάτιο, ούτε καν ένα δωμάτιο που να προορίζετε να παρέχει χώρο για συνάθροιση λατρευτών. Αυτό μπορεί απλά να περι γραφεί σαν ένα ευρύχωρο και ψηλό δωμάτιο περι βαλλόμενο από κίονες. Οι κίονες που στέκονταν στη χαμηλότερη κλίμακα είχαν ένα ενδιάμεσο επιστύλιο, το οποίο υποστήριζε τους κίονες. Τα δοκάρια των κιό νων προεκτείνονταν μέχρι την οροφή του σηκού υπο στηρίζοντάς το. Ο ναός είχε συνολικά 56 κίονες, από τους οποίους 20 υπήρχαν μέσα στο εσωτερικό, δυο στο μπροστινό και πισινό και 32 στο εξωτερικό. Ανάμεσα στους κίονες και στους τείχους του σηκού στο ύψος των διαμέσου επιστυλίων ξύλινες πλατφόρμες ήταν κατασκευασμένες, οι οποίες θα μπορούσαν να προεκτείνονται μέχρι μια επικλινής πρόσοψη.
Η παρουσία των ξύλινων εξέδρων στον ναό αποδει κνύεται από τις οπές των δοκών στο ενδιάμεσο επι στύλιο. Μπορούμε να εντοπίσουμε την πορεία τους στις τομές που βρέθηκαν πάνω στο πάτωμα του ση κού. Αυτές οι πλατφόρμες ήταν κατασκευασμένες ακριβώς πίσω από τα ανοιχτά φύλλα των πόρτων της μεγάλης πύλης. Οι ξύλινες πλατφόρμες δεν χρησιμο ποιούνταν από τους ανθρώπους που συμμετείχαν στις λατρευτικές τελετές, αλλά πιο πιθανόν εξυπηρε τούσαν σαν χώροι για αποθήκευση διάφορων αντικειμένων και αναθηματικών προσφορών. Πολύτιμα δώρα, όπως πήλινα δοχεία, ήταν διατηρημένα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό έχει αποδειχτεί από τα ευρή ματα του πρώτου πέτρινου ναού της Αφαίας.
Στο μέσον του σηκού έστεκε το άγαλμα της Αθηνάς, το μέγεθος του οποίου λίγο υπέρβαινε το κανονικό μέγεθος. Τα ρούχα, το κράνος, το υψωμένο δόρυ και τα μαλλιά ήταν φτιαγμένα από χρυσό. Το πρόσωπο, τα χέρια, οι παλάμες και τα πόδια ήταν από μάρμαρο. Το άγαλμα έστεκε πάνω σε ένα βάθρο περιβαλλόμενο από σιδερόβεργες οι οποίες προστά τευαν το άγαλμα από τους επισκέπτες που ήθελαν να πάνε πολύ κοντά σε αυτό.
Ωστόσο, αναπαραστάσεις που δείχνουν την Αθηνά, η οποία ήταν η προστάτιδα των Αιγινητών κατά τη διάρκεια της μυ θικής περιόδου μπορούν να βρεθούν μόνο στον κέντρο των δυτικών και ανατολικών αετωμάτων. Αυτές οι φιγούρες σκό πιμα τοποθετήθηκαν πάνω στα δυο αετώματα από τους κυ βερνήτες της Αίγινας οι οποίοι ήταν επίσης χορηγοί των εργα σιών που σκόπευαν να δείξουν ότι οι Αιγινήτες είχαν δείξει ανδρεία στους πολέμους και ότι ήταν η Θεά Αθηνά αυτή που τους είχε προστατεύσει. Κατά την περίοδο που ο ναός ήταν υπό κατασκευή, η Αίγινα ήταν ανακατεμένη σε αδιάκοπες φι λονικίες με την Αθήνα η οποία ανέτειλε πολιτικά εκείνον τον καιρό. Δεν ήταν μόνο στα αετώματα που η Αθηνά εμφανίζο νταν σαν "Θεά Προστάτιδα" αλλά επίσης στο εσωτερικό του ναού, και τι ήταν περισσότερο από την πιο προνομιούχο θέση του ναού η οποία ήταν στον κεντρικό άξονα.
Μια πόρτα οδηγούσε στο πίσω μέρος του ναού, τον Οπι σθόδομο, ο οποίος ήταν όμοιος με τον Πρόναο, και είχε δυο εξωτερικές κολώνες. Ο Οπισθόδομος δεν ήταν προσβάσιμος από το εξωτερικό αλλά μόνο διαμέσου της μικρής πόρτας του σηκού. Αυτό το δωμάτιο, με το συμπαγή του ασβεστο λιθικό βωμό και τους πέτρινους τοίχους χρησιμοποιούνταν σαν ένα μέρος της λατρείας της Αφαίας και για μυστικές τε λετές. Η πόρτα που ανοίχτηκε αργότερα στον δυτικό τοίχο ήταν αντίθετο από τα μέτρα των τυπικών Δωρικών ρυθμών, σύμφωνα με τα οποία ο σηκός ήταν κλειστός από πίσω και ο Οπισθόδομος ήταν ανοιχτός μόνο στην εξωτερική του πλευρά. Ο Οπισθόδομος είχε μετατραπεί σε ένα βοηθητικό δωμάτιο του σηκού το οποίο είχε προγραμματιστεί έτσι στην πορεία. Η αλλαγή του δυτικού τοίχου του σηκού, διάφορα αντικείμενα και διακοσμητικά, καθώς το κλείσιμο του Οπισθό δομου είναι δικαιολογημένο μόνο εάν σκεφτούμε αυτά σαν αποτέλεσμα για μια ανάγκη της λατρείας που ξεκίνησε όταν ο ναός κατασκευάζονταν.
Η συναθροιστική λατρεία λάμβανε μέρος, όπως συνηθίζο νταν, στον ανοιχτό αέρα ανατολικά του ναού. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν μπροστά από το βωμό όπου οι ιερείς και οι βοηθοί τους πρόσφεραν θυσίες, έλεγαν προσευχές και τραγουδούσαν χορωδιακούς ύμνους. Οι χορωδιακοί ύμνοι από την λατρεία της Αφαίας δεν έχουν διασωθεί. Ήταν ο διάσημος ποιητής Πίνδαρος που είχε γράψει γι' αυτό, και πολύ πιθανόν να είχε καθοδηγήσει την χορωδία εκείνος σε μια περίπτωση.
Στον πέτρινο βωμό του Οπισθόδομου υπήρχε μόνιμα τοποθετημένη, σαν να ήταν κάτι που χρησιμοποιούνταν στις τελετές, μια πολύτιμη λεκάνη φτιαγμένη από το χέρι επιδέξιου τεχνίτη. Στο εσωτερικό της αναπαρι στάνονταν σε ένα άσπρο φόντο η σκηνή της απαγωγής της Νύμφης Ευρώπης από τον Δία, μεταμορφωμένο σε ταύρο, μεταφέροντας την πάνω από τη θάλασσα. Η λεκάνη εί χε απομείνει στο τραπέζι του βωμού για του λάχιστον 200 χρόνια. Τον 3ο αιώνα π.α.χ.χ. η λατρεία της Αφαίας που είχε αρχίσει ήδη να ελαττώνεται, σταμάτησε σχεδόν τελείως. Παρά τα κενά στα ευρήματα της περιοχής του βωμού, μπορούμε να αντιληφθούμε τους θαυμάσιους μύθους που αναπαριστάνονταν εκεί.
Το θέμα της μια ομάδας των γλυπτών σχε τίζονταν με την παράδοση της δημιουργίας της Αίγινας που λέγεται ότι ο Ζευς απήγαγε την Νύμφη Αίγινα, κόρη του θεού των ποτα μών της Πελοποννήσου, για να την κάνει ερωμένη του. Ο Ζευς την μετέφερε μακριά την ώρα που αυτή ήταν στο σπίτι μαζί με άλλα μέλη της οικογένειάς της, την πήγε σε ένα νησί που αργότερα ονομάστηκε από αυτή. 'Ενας γιος που ονομάζονταν Αιακός, ο πρώτος άρχοντας του νησιού και πατέρας του Τελαμώνα, γεν νήθηκε από την Νύμφη Αίγινα.
Η δεύτερη ομάδα των αετωμάτων αναπαρίστανε διάφορες σκηνές από τον πόλεμο, αλλά δεν έχει γίνει δυνατόν να φτιά ξουν μια ακριβής ερμηνεία μόνο από τα κομμάτια που ανα καλύφθηκαν. Ωστόσο, μεταξύ των Αιγινητικών παραδόσεων υπήρχε επίσης μια που μιλούσε περί την εκστρατεία του Τελα μώνα και του φίλου του Ηρακλή κατά του στρατού των Αμαζό νων. Κοντά στον στύλο της Σφίγγας υπήρχε ένα κυκλικό άνοι γμα από μια βαθιά δεξαμενή που χρησίμευε για να συγκεντρώ νουν το βροχόνερο. Τα νερά που στάζουν από τη βόρεια άκρη της οροφής συγκεντρώνονται σε ένα χαντάκι που καταλήγουν στην δεξαμενή. Μόλις πριν τα νερά εισέλθουν στην δεξαμενή εξαγνίζονταν σε μια ωοειδής αποβάθρα συγκέντρωσης.
ΝΑΟΣ ΕΛΛΑΝΙΟΥ ΔΙΟΣ
Κάποτε στην Ελλάδα έπεσε μεγάλη ξηρασία, είχε να βρέξει τρία χρόνια σαν τιμωρία των θεών επειδή ο Πέλοπας σκότωσε τον βασιλιά Στύμφαλο. Απελπισμένοι οι 'Ελληνες πήγαν να συμβουλευτούν το Μαντείο των Δελφών όπου η Πυθία τους είπε πως μόνον αν προσευχηθεί ο Αιακός θα στείλουν οι Θεοί την πολυπόθητη βροχή. Κι έτσι οι Έλληνες έστειλαν πρεσβεία στον Αιγινήτη βασιλιά για να τον παρακαλέσουν να προσευ χηθεί. Κι έτσι ο Αιακός ανέβηκε στην πιο ψηλή κορυφή του νησιού και έκανε δέηση στον Δία. Οι θεοί έστειλαν την βροχή πριν ακόμα τελειώσει την προσευχή του ο Αιακός και εκείνος για να τους ευχαριστήσει έχτισε έναν ναό προς τιμήν του Διός, πατέρα όλων των Ελλήνων, τον Ελλάνιο Δία. Από τότε το βουνό ονομάστηκε "Ελλάνιον Όρος" αφιερωμένο στον Θεό της βροχής, τον Δία. Ο λαός πιστεύει ακόμα και σήμερα πως όταν το βουνό σκεπαστεί με σύννεφα θα βρέξει.
Στην περιοχή που ήταν χτισμένος ο ναός είχε αναπτυχθεί οικισμός από πολλούς κατοίκους οι οποίοι, τον είχαν οχυρώ σει. Σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή βρέθηκαν πολύτιμοι θησαυροί, χρυσά κο σμήματα, μεταλλικά αντικείμενα και είδη διατροφής όπως πιθάρια με στάρι.
Αρχικά, στην κορυφή του Όρους κτίστη κε ο αρχαιότερος βωμός αφιερωμένος στον Δία. Εκεί, υπάρχουν κάποια κομμά τια από μάρμαρο που πιθανολογείται ότι ανήκουν στο βωμό. Ωστόσο, τα βράχια από γρανίτη, που υπάρχουν σε κάθε βήμα, δυσκόλευαν την ανάβαση των λατρευτών. Έτσι διαμόρφωσαν χώρο στους πρόποδες, φτιάχνοντας έναν νέο ναό με φαρδιά πέτρι να σκαλιά και ξενώνα για τους λατρευτές. Εκεί υπάρχουν δυο μεγάλοι ομβροδέκτες "δεξαμενές". Σε μια από αυτές, το 1906, βρέ θηκε από τους αρχαιολόγους Furtwangler και Cutrius, η χάλκινη υδρία αφιερωμένη στον Ελλάνιο Δία. Στην τελευταία έρευνα που έγινε, άδειασαν την δεξαμενή και τα ευρήματα φανέρωσαν την μακρά ιστορία του τόπου που καλύπτει όλες τις εποχές από την γεωμετρική έως την Περγαμηνή περίοδο όπου κατασκευάζονται τα κτίρια, η μεγάλη σκάλα, οι ξενώνες όπου τα ερεί πια τους μπορούμε να δούμε και σήμερα. Ο σκαλωτός πέτρινος δρόμος, της Περγαμη νής εποχής, που οδηγεί στο ιερό ήταν γεμάτος με αφιερώματα. Ο ναός του Ελλανίου Διός, καταστράφηκε από τον μισαλλόδοξο χριστιανικό όχλο κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Πάνω στον κατεστραμμένο ναό του Διός έχτισαν μια εκκλησία αφιερωμένη στους Ταξιάρχες και για την οικοδόμηση της χρησιμοποίησαν υλικό του ναού.
Στους πρόποδες του Ελλανίου Όρους υπάρχει επιγραφή που μας κάνει γνωστή τη ύπαρξη μικρού ιερού αφιερωμένου στις Κωλιάδες Νύμφες καθώς επίσης αναφέρε ται ότι ίσως στην περιοχή που βρίσκονταν ο ναός του Ελλανίου Διός να υπήρχε και ναός αφιερωμένος στην Εκάτη.
Έλενα Πετρή
Βιβλιογραφία:
Ο τόπος μου, η Αίνινα . Φλώρα Αλυφοντη
Αττική, n μαγική γη - Μενέλαος Τοικλίδης
Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις
Ελληνική Μυθολογία· Ζαν Ρισπέν
The ten1ple of Aphaea . Roy George
Στράβων Γεωγραφικά: Πελοπόννησος
Από το Διιπετές - http://www.diipetes.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου